Likisapost.com-Ermera 03/09/2025, Partisipasaun Feto Konaba Rezolusaun Konflitu Iha Sosiedade Nia Le’et Nu’udar Promosaun Paz no Dame Hodi Kria Estabilidade Iha Komunidade Suku Poetete Ermera.
Elfiana Olandina Madeira Babo hatete, Envolvimentu feto iha pas no seguransa nu’udar estratéjia atu promove igualdade jeneru no liu husi lideransa feto nian bele hamosu rezolusaun konflitu
“Partisipasaun Feto Iha Pas no seguransa, hanesan mós estratéjia ou meios ida ba envolvimentu iguladade jéneru ita liga ba meios no lideransa feto iha aspeto hothotu hodi hamosu rezolusaun konflitu nune’e kontribui ba pas no seguransa. Partisipasaun feto iha lideransa atu halo balansu entre mane no feto, ita liga ba diretus umanus feto iha kapasidade mentál ne’ebé mak atu asegura pas no seguransa iha nia sosiedade liu husi kapasidade lideransa ne’ebé feto iha” dehan nia iha Loron 02/09/2025
Joven feto suku Poetete ne’e ms hatutan tan esforsu komunidade atu kria estabilidade dame no paz ita liga ba nia lideransa komunitariu sira, iha hau nia suku meios ida atu promove paz no dame mak envolve ho komunidade iha suku laran hamutuk ho joven sira hodi halo dialogu komunitariu nune’e ita bele promove paz liu husi formasaun komunitáriu sira. Lideransa lokál mak tenki iha meios atu konvida ONG no konvida parte ne’ebé iha knaar no servisu konaba seguransa nian hodi mai halo dialogu ho komunidade sira atu nune’e sira intende dame no paz.
Estudante UNTL ne’e haktuir maneira atu halo prevensaun konflitu iha suku nu’udar feto mak tenke intera pozisaun feto iha lei orgánika suku nian.
“Iha maneira barak ba prevensaun konflitu iha ita nia suku ka komunidade nia laran nu’udar feto tuir hau nia haree iha hau nia suku rasik knaar atu halo prevensaun konflitu iha ita nia suku mak lei organiku suku nian mak bele regula hodi minimiza ho prevene konflitu iha komunidade” Tenik nia
Foinsa’e ne’e haforsa tan katak, feto barak mak partisipa iha vida politíka no susesu iha politíka, sempre mosu iha sosiedade no instituisaun estadu sira, iha akontesimentu barak mak mane sira sempre minimiza feto sira liu husi sira nia kapasidade ne’e hanesan impaktu boot ba envolvimentu feto nian tanba ita promove iguladade jeneru sempre iha intimidasaun ba feto nia ezistensia, ne’e nu’udar bareira ida ne’ebé la fo biban ba dezenvolvimentu no partisipasaun feto nian iha lideransa.
Nia relata aspetu sosiál no Krize dezastre ne’ebé relasiona ho mudansa klimatiku koneksaun konflitu nian, liga ba nia suku rasik, mudansa klimátiku kada tinan sempre no akontese iha nia suku dezastre naturais barak hodi fo impaktu ba komunidade sira no konflitu ne’ebé akontese iha suku Poetete hanesan violasaun seksuál, kazu sivíl hanesan hadau malu rai sempre akontese maibé iha meius kulturál ne’ebé mak lideransa lokál sira uza hodi bele rezolve konflitu exeptu ida ne’ebé grave hanesan violasaun seksuál mak submete ba lei ne’ebé regulariza iha nasaun ida ne’e. Lideransa lokál sempre konsiensaliza komunidade atu asegura dame no ambiente moos nune’e labele fó amesa ba sosiedade. Maneira ba rezolusaun konflitu iha suku Poetene mak liu husi kustume toman kultura ninian hodi halo aprosimasaun hanaran “NAHE BITI BOOT” liu husi meius ida ne’e sei rezolve perante autoridade lokál no ema hotu ne’ebé sai sasin ikus mai hamosu rezolusaun konflitu ho meius tradisaun no Kultura komunidade Suku ne’ebá nian.
Elfiana Olandina Madeira Babo dadaun ne’e kontinua hela nia estudu iha Universidade Nasional Timor Lorosa’e UNTL Faculdade Ciência Sociais Departamento Ciência Política.
Jornalista : Francisco Xavier
Editor : Redasaun Likisa post